Ombudsman Jean Pierre Geelen vergelijkt in de Volkskrant van zaterdag 30 maart de media –waaronder de Volkskrant– met een tanker die na de verkiezingsoverwinning van Baudet in stormachtig water terecht is gekomen. Het schip is volgens hem op drift geraakt, de meningen blijven in- en uitstromen, en Geelen ziet daar een probleem. Er is in zijn ogen geen gecoördineerd plan. Hoor ik hier een verlangen om terug te keren naar de orde van de dag? Ik hoop van niet, want hier is een vlam aangegaan die wij moeten laten branden.
Sinds de verkiezingsoverwinning van Thierry Baudet voer ik op mijn universiteit discussies met studenten die overwegend Groenlinks stemmen en wat mij opvalt, is dat zij overal verharding zien. Mijn studenten spreken over wij tegenover zij tegenstellingen die zich in de samenleving verdiepen. Zij zien dat linkse mensen worden weggezet als cultuurmarxisten en dat rechtse politici als Baudet en Wilders worden gestigmatiseerd als fascisten en dat is volgens hen een gevaarlijke polarisatie. We moeten volgens mijn studenten weer naar het midden terugkeren waarin wij elkaar niet meer als vijanden demoniseren. Het lukt mij niet goed om hen te leren dat het politieke midden niet bestaat. Waar komt dat verlangen naar de rust van het politieke midden vandaan?
Dezelfde oproep hoorde ik deze week in de artikelen van Sander van Walsum en Peter Giesen doorklinken. We moeten er volgens hen mee ophouden Thierry Baudet een fascist te noemen. In plaats daarvan moeten we zo precies mogelijk proberen te begrijpen wat hij allemaal zegt. Dan kunnen wij hem zo exact mogelijk bestrijden. Met name Giesen vergeet daarbij te zeggen dat dit wel een extreem lastige opgave is, want het is wel duidelijk waar die politici heen willen met de Nederlandse samenleving, maar het is onduidelijk of zij iets zinnigs zij over die samenleving te zeggen hebben. Het gaat in de politiek niet om redelijkheid en argumenten, maar om passies en onderbuikgevoelens. Wilders en Baudet geven vertalingen van die onderbuikgevoelens in de samenleving, maar net als bij Trump is het bij Baudet onduidelijk wat nu eigenlijk de zorgen zijn van de burgers die op Trump en Baudet stemmen. Die achterliggende reële zorgen moeten wij proberen te begrijpen.
Veel burgers horen al jaren dat het goed gaat met de economie, maar zij merken daar weinig van in hun dagelijkse leven. In tegenstelling tot Baudet maken de meeste mensen zich wel degelijk zorgen over klimaatveranderingen, maar zij zijn bezorgd over de verhoging van accijnzen op benzine die in het nadeel zijn van de armen in de samenleving. Ik deel met de meeste mensen de reële zorg dat de uitvoerders van het onderwijs, de zorg en de wetenschap minder betaald en daarmee gewaardeerd worden dan de managers die hun werk coördineren. Deze strijdtonelen moeten op de politieke agenda komen en ik hoop dat deze commotie hiertoe zal leiden. Dus de commotie kan van mij niet lang genoeg voortduren. Het gaat er echter wel om die commotie in reële banen te leiden.
De politieke denker Chantal Mouffe maakt in dit verband een onderscheid tussen antagonisme en agonisme. Antagonisme is een aanduiding voor het vijandsdenken in de politiek. Dan zullen politici elkaar als vijanden zien en bestrijden. Zo ziet Clausewitz politiek als “een oorlog met andere middelen”. Daarentegen pleit Mouffe voor agonisme in de politiek. Het agonisme is een aanduiding van het serieuze politieke spel waarin politici elkaar met argumenten bestrijden. Die strijd moet wel met passie gevoerd worden, want verschillende politieke ideeën en argumenten zijn uiteindelijk terug te voeren op strijdige passies en belangen.
Het probleem is dat burgers de ideeën- en belangenstrijd in de samenleving niet terug zien in de politieke arena. Het passieloze pragmatisme van Kok tot Rutte is de belangrijkste oorzaak van de opkomst van protestpartijen die vanaf Fortuyn tot Wilders en Baudet het politieke debat domineren. Nu hoop ik dat er in deze commotie politici opstaan die de echte strijd gaan voeren in de politieke arena. Dan valt er eindelijk weer eens iets te kiezen voor de burgers.